Testun myfyrdod yr Esgob

Ym 1772, ysgrifennodd John Newton un o’r emynau enwocaf erioed: Amazing Grace. Ym 1778, 34 mlynedd ar ôl ennill ei gyfoeth yn y fasnach gaethweision, condemniodd ei gyn broffesiwn drwy gyhoeddi “Thoughts Upon the Slave Trade.” Roedd y traethawd yn disgrifio amodau gwarthus llongau'r caethweision. Ymddiheurodd Newton am wneud datganiad cyhoeddus gymaint o flynyddoedd ar ôl bod yn rhan o'r fasnach. “Bydd hynny’n rhywbeth fydd yn codi cywilydd arna i am byth, fy mod i, ar un adeg, yn rhan o fusnes sydd, erbyn hyn, yn fy ysgwyd i’m seiliau.”

Mae mater anghyfiawnderau’r gorffennol, gwneud iawn, a sut ydyn ni’n ystyried pobl yr oedd eu bywydau a’u dylanwad yn rhan o gaethwasiaeth yn rhywbeth sy'n fyw heddiw ac yn real iawn ar hyn o bryd. Mae'n siŵr ein bod ni gyd wedi gwylio gemau lle mae'r rhai sy'n cymryd rhan yn 'cymryd y glin' i gydnabod bod anghyfiawnderau ddoe'n dal yn fyw heddiw.

Yn y darlleniad heddiw o Philipiaid, rydyn ni'n darllen emyn Crist sy’n dangos agwedd Iesu. Yr hyn sy’n ennyn fy niddordeb i ynghylch y darlleniad yw ei fod, fel profiad Newton, yn cynnig ffordd wahanol o fod yn ddynol. Os yw ein annynoldeb ni at ein gilydd yn dangos rhywfaint o'r tywyllwch sydd ynom ni i gyd, beth mae emyn Crist ei gynnig yn ei le?

Mae gwahoddiad Paul yn cael ei gynnig mewn sawl ffordd. Gadewch i mi gynnig dim ond rhai.Yn gyntaf, mae Paul yn cymeradwyo, nid yr ymarfer o gaethwasiaeth, ond yr agwedd sy’n groes i falchder. Beth am ei alw’n iselfrydedd. Dyma ei eiriau: ‘Ni chyfrifodd erioed fod cydraddoldeb â Duw yn beth i ddal gafael ynddo, ond fe’i gwacaodd ei hun, gan gymryd ffurf caethwas a dyfod ar wedd dynion', Rhodd Iesu heibio’r haerllugrwydd a’r rhodres sy’n cyfleu balchder dynol. Ei bwynt yw fod mawredd yn rhywbeth yr oedd gan Grist hawl iddo, y gallai fod wedi ymhyfrydu ynddo, ond y dewisodd beidio â gwneud hynny.

Mae yna ffordd o drafod iselfrydedd sy’n gwneud camgymeriad mawr yn ei gylch. Mae’n swnio’n llegach a gwan ac fel petai rhywun yn sôn am gadach llestri. Ond pan fyddwn ni’n cofio sut yr oedd Iesu’n ymarfer iselfrydedd, rydyn ni’n gallu gweld mor bwysig oedd hynny. Roedd y rheini oedd wedi paratoi llwybr i Grist yn gweld mor gyndyn oedd i’w gerdded – roedd hyd yn oed Martha, gyda’i holl waith da, a’i sylw’n cael ei dynnu yma ac acw, yn cael ei chyfeirio ar hyd llwybr arall: “Martha, Martha” atebodd yr Arglwydd, “yr wyt yn pryderu ac yn trafferthu am lawer o bethau, ond un peth sy’n angenrheidiol. Y mae Mair wedi dewis y rhan orau, ac nis dygir oddi arni."

Mae iselfrydedd yn cael ei fynegi pan fod gennym ni syniad go lew ohonom ni ein hunain: ein bod yn gwybod pwy ydym ni ac nid fel yr hoffen ni i eraill gredu na gweld. Mae geiriau’r Llyfr Gweddi yn nodweddiadol uniongyrchol ynghylch ein pechod: ’Fy annwyl gariadus frodyr, y mae’r Ysgrythur Lân yn ein cynhyrfu, mewn amrywiol fannau, i gydnabod ac i gyffesu ein haml bechodau a’n hanwiredd ; ac na wnelem na’u cuddio na’u celu yngëydd yr Holl-alluog Dduw ein Tad nefol; eithr eu cyffesu â gostyngedig, isel, edifarus, ac ufudd galon; er mwyn caffael o honom faddeuant am danynt, trwy ei anfeidrol ddaioni a’i drugaredd ef.’

Felly, ‘dyw iselfrydedd ddim yn cyfleu teimlad crefyddol ffug nag yn ein hesgusodi o'n cyfrifoldebau. I’r gwrthwyneb. Mae’n ein gorfodi ni i ystyried yn gignoeth pwy ydym ni ac yn ein galw i fyw ein bywydau yng ngoleuni hynny.

Yn ail, yr agwedd sy’n cael ei chynnig yw un o anhunanoldeb. Os yw iselfrydedd yn golygu ein bod ni’n gweld ein hunain yn glir fel rydym ni, anhunanoldeb yw'r ffordd rydyn ni'n gweld pobl eraill. Dyma eiriau Paul ‘Bydded gofal gennych, bob un, nid am ei fuddiannau ei hunan yn unig ond am fuddiannau pobl eraill hefyd.'Nid yw rhoi pobl eraill yn gyntaf yn dod yn naturiol i ni. Ai’r gwyddonydd disglair Richard Dawkins fathodd yr ymadrodd ‘y gennyn hunanol? ’Rwy’n siŵr nad oedd yn meddwl yr hyn y mae Paul yn ei ddweud, ond mae’r ymadrodd yn arwyddocaol oherwydd ei bod yn ymddangos ein bod yn cael ein geni gyda hunanoldeb. Mae hunanoldeb yn ymddangos yn rhan o’n DNA. Ond ‘dyw hynny ddim yn golygu na allwn ni ddysgu gwersi anhunanoldeb.

Rieni a neiniau a theidiau, ydych chi’n cofio’r plant yn dysgu sut i reidio beic? Roedd rhai’n cael y naill godwm ar ôl y llall, eraill yn dysgu ynghynt. Ond, roedd pob un yn gwella wrth ymarfer, onid oedd? Mae rhai o reolau bywyd sydd, unwaith eto, wedi dod yn fwy poblogaidd, yn dilyn hyn:fod y rheol yno i fod yn fath o ddisgyblaeth. Efallai ein bod ni’n ei gweld yn rhyfedd, efallai'n anodd, gosod eraill o'n blaenau ni, ond dyma'r ffordd y mae cymdeithas ddynol yn gweithio orau a dyma ffordd Iesu.

Yn olaf, ffordd Iesu oedd gostyngeiddrwydd. Unwaith eto, rhai o eiriau Paul: ‘O'i gael ar ddull dyn, fe'i darostyngodd ei hun, gan fod yn ufudd hyd at angau, ie, angau ar groes. 'Mae Paul yn sôn am y groes yma fel pe byddai’n waradwydd. Felly, y rhinwedd a ddisgrifir yw fod Iesu, yr Arglwydd a’r Iachawdwr, wedi ei ddarostwng ei hun hyd at waradwydd. Nid yw gwaradwydd yn beth braf. Byth. Ond, i Iesu, y weithred hon o ddod yn llai oedd sut roedd yn byw. Mewn geiriau eraill, dim gweithred ar ei phen ei hun oedd hon, ond mantell yr oedd yn ei gwisgo bob amser. A mae hynny'n golygu gwneud pethau sy’n ymddangos fel pe bydden nhw islaw i ni.

Doedd Mahatma Ghandi ddim yn Gristion, ond roedd i’w weld wedi sylweddoli hyn yn dda. Byddai Ghandi’n eistedd yn aml ymysg y rhai a gai eu galw’r isel rai ac yn gwehyddu ac yn gwnïo. Rwy’n meddwl ei fod yn gwneud hyn nid yn unig fel gweithred o gefnogaeth ond am ei bod yn bwysig ein bod yn trin eraill gyda pharch, a’n bod ni’n gwneud yr hyn y maen nhw'n ei wneud.

Fel y dywedodd y Seicolegydd: ‘Drwy falchder, rydyn ni’n twyllo ein hunain bob tro. Yn ddwfn o dan wyneb cydwybod rhywun cyffredin mae yna lais bychan, tawel, yn dweud wrthym ni nad fel hyn y dylai pethau fod. Mae'n dangos nad yw gostyngeiddrwydd yn bychanu dynol ryw ond yn rhoi urddas i bawb ohonom ac yn rhoi'r agwedd i ni sydd yn fywiol.

Fe ddechreuom ni drwy ystyried emyn a’r cyd-destun, heddiw, hen anghyfiawnderau, ac a ydyn nhw'n dal yn bresennol heddiw, fel y maen siŵr eu bod nhw. Ddylen i fyth fychanu’r drygau sy’n yma o hyd. Ond, roedden ni’n canolbwyntio heddiw ar agweddau Iesu.Yma, fe gawn ni batrymau ac arferion da i'w meithrin. Efallai na fydd hynny’n datrys ein holl fethiannau ond bydd yn agor y drws i fyw’n dda, fel y gwnaeth Iesu Grist er gogoniant i Dduw.

Sut allech chi arddel y pethau hyn yn yr wythnos o’n blaen?