Testun myfyrdod yr Esgob

"Cynefin iawn â dolur"

Yna meddai wrth Thomas, “Estyn dy fys yma. Edrych ar fy nwylo. Estyn dy law a'i rhoi yn fy ystlys. A phaid â bod yn anghredadun, bydd yn gredadun.” Ioan 20:27

Mae hi’n hawdd hoffi Thomas ymhlith y disgyblion. Fel Pedr, mae ’na rywbeth didwyll iawn amdano. Mae’n agos-atoch, yn ddewr, ac yn onest. Roedd o’n barod i ofyn yr hyn oedd ar feddwl pawb. Rhaid oedd iddo ef gael gweld lefo’i lygaid ei hun, ac chyffwrdd â'i ddwylo ei hun, neu ffwlbri oedd y cyfan.

Pan oedd y disgyblion dan glo, ynghlwm i’w pryder, mae Thomas yn cynddeiriogi: dim corff, dim Iesu, dim ffydd. Diolch ond dim diolch!

Mae yna fodd, wrth gwrs, i droi anghrediniaeth yn rhinwedd. Nid diben y stori hon am yr atgyfodiad yw canmol neu ymdrybaeddu mewn anghrediniaeth. Yn hytrach, stori gawn ni am newid gwedd anghrediniaeth – am doriad gwawr ffydd wrth i ni gwrdd â Iesu. Dwi am i ni edrych ar y stori hon o safbwynt Iesu yn hytrach na Thomas oherwydd, os wnawn ni hynny, tybed a allwn ni weld sut y daw hyn i ddigwydd, a beth yw'r camau ar hyd y ffordd?

1. Llaw ac ystlys

Ydych chi erioed wedi gofyn pam fod Iesu'n dangos ei ddwylo a'i ystlys i Thomas? Ar ei symlaf, er mwyn dangos mai Iesu oedd o mewn gwirionedd: y croeshoeliedig, hefo’r creithiau’r groes yn wiw ac yn weladwy. Gallai'r disgybl amheus weld hefo’i lygaid ei hun mai dyma’i Arglwydd. Roedd Thomas eisiau prawf, a dyma hi: y dwylo wedi'u hoelio, yr ystlys wedi’i dryllio. Estyn dy fys. Estyn dy law.

Ond dim ond hanner y stori yw hynny. Gwahoddwyd Thomas i gyffwrdd â chorff dyn a oedd wedi bod yn farw. Dwi’n meddwl am y rhai ohonoch sydd wedi bod yn gofalu’n ddiweddar am y sâl, yr eiddil, y rhai ar farw, y rhai sydd wedi marw. Am brofiad caled. Rydych chi wedi bod yn gyson yn ein gweddïau ni ledled yr esgobaeth. Nid rhywbeth estron i gylch bywyd dynol yw’r atgyfodiad; mae'n realiti mynwesol yn hytrach na’n hud a lledrith o bell. Mae Duw’n ymwneud hefo pethau corfforol bywyd, hefo cig a gwaed ein dynoliaeth. Mae'n ymwneud hefo stwff hunllefus bywyd; tydi o ddim yn cadw pellter parch.

Ac fell nid rhyw fath o ryfelwr o Game of Thrones sy’n dod at Thomas – ac nid rhyw “celeb” cyfoethog o’n dyddiau ni. Dyn croeshoeliedig sydd o’i flaen. A'i ogoniant a'i awdurdod, ei unig ogoniant ac awdurdod, yw ei glwyfau. Yn llyfr y Datguddiad gwelwn ddyn yn wylo oherwydd fe ymddengys nad oes neb yn gallu achub y dydd, neb i’n hachub ni rhag ein llanastr ein hunain. Ond ar orsedd nef, mae rhywun sy'n medru. Nid rhyw gadfridog grymus ond yn “Oen sydd wedi ei ladd.”

Ef yn unig sy’n medru ei denu a’n cyfareddu, oherwydd ef yn unig sy’n gyfarwydd â reality bywyd, yn gynefin â’i ofid a’i ddolur – ein gofid a’n doluriau ni. Clywch eiriau Williams Pantycelyn:

Cynefin iawn â dolur
a Gŵr gofidus fu,
er dwyn tangnefedd rhyfedd
ac iechyd llawn i ni;
fe ddygodd ein doluriau
a’n clwyfau bob yr un,
trwy rym tragwyddol gariad,
o fewn ei gorff ei hun.

2. Bywyd a’i glwyfau

Ac dwi’n credu i Iesu ddangos ei greithiau i Thomas oherwydd bod creithiau a chlwyfau yn rhan elfennol o fywyd. A chânt hwy eu gweddnewid fel gweddill ein bywyd gan gyfaredd gonest Iesu. Pan ddechreuodd y Cristnogion cyntaf ar yr antur enbyd hon, tybed pa mor arw dybien nhw fydda’r daith? Roedd eu neges yn un o waredigaeth radical. Ond ar brydiau, fe fyddai’n dod ag ing a thrafferth yn ei sgil. Casineb a thrais fyddai’n aml yn dod i gwrdd â’u cariad. Fel y clwyfwyd Crist, felly y byddent hwythau’n cael eu clwyfo. Felly wrth i Iesu gynnig ei ddwylo a’i ystlys i Thomas, roedd yn ei wahodd i gyffwrdd byd y tu hwnt i ffiniau diogel – i fentro i fywyd y creithiau.

Dywedodd Iesu wrth ei ddisgyblion fod ei ddilyn ef yn golygu dwyn y groes, a phrofi ing yr ardd, a rhannu yn nioddefaint Mab y Dyn, er mwyn rhannu hefyd yn ei oleuni, a rhannu’r goleuni hwnnw â’r holl fyd. Gwrandewch ar eiriau’r emynydd a’r bardd, Elfed, sy’n plethu’r gobaith a’r poen a brofwn ar y daith:

Pwy sydd heddiw’n dwyn y groes
Gan ymnerthu
Yn yr Iesu?
Iddynt rhoddir wedi’r loes
Wynfyd yr anfarwol oes.

Pwy ing yr ardd nesânt,
Yno i blygu
Gyda’r Iesu?
Eu gweddïau a’u cryfhant:
Coron y gorchfygwyr gânt.

Pwy gan angel ieuanc fyn
Eu diddanu –
“Cododd Iesu”?
Ei dangnefedd i’r rhai hyn
Ddyry y Diddanydd Gwyn.

Dangosodd Iesu i Thomas ei ddwylo a’i ystlys. Dangosodd iddo yn y clwyfau hyn mai ef oedd ei Arglwydd a’i Dduw. Ac mae'n cwrdd â ni fel hyn o hyd, gan ddangos inni ddirgeledd bywyd yr atgyfodiad – bywyd pan fo’r hyn sydd wedi ei dorri a’i ddryllio yn cael ei weld a’i weddnewid. Mae'n ein galw ni i fyw y bywyd newydd, heriol hwnnw, fel y gallwn ni fod yn debyg iddo ef, a fel y bo i’n clwyfau disglair ninnau gynnig gobaith i eraill.

Iesu trugarog, yn dy drugaredd rwyt ti’n clywed gwaedd dy bobl yn eu trallod. Dangos dy ddwylo a’th ystlys i’r rhai sy'n dioddef cystudd a thrychineb; bendithia waith y rhai sy'n dod ag achubiaeth a rhyddhad; a rho i ninnau’r modd i i gynorthwyo a chysuro'r rhai sy'n dioddef, fel y gallant ganfod gobaith a phwrpas o'r newydd: oherwydd rwyt chi'n byw ac yn teyrnasu gyda'r Tad a'r Ysbryd Glân, yn un Duw, yn awr ac am byth. Amen.