Testun myfyrdod yr Esgob

Cywilydd a’r rhodd o ras

Dywedodd fy nhad wrthyf unwaith, pan oedd e’n fachgen bach yn Ne Cymru, y daeth y gweinidog i guro ar eu drws ffrynt. Roedd fy nhad-cu yn smociwr eithaf trwm ac yn amlwg â chywilydd braidd wrth feddwl fod y gweinidog yn dod i dŷ llawn mwg Benson a Hedges. Cuddiodd yn y toiled nes bod y gweinidog wedi gadael. Yn anffodus iddo, yn ôl y stori, tua tair awr yn ddiweddarach.

Y pethau rydym yn eu gwneud sy’n codi cywilydd a pha mor bell yr awn ni i osgoi cael ein dal! Yr wythnos ddiwethaf, tynnais sylw yn fy myfyrdod at sut yr oedd Iesu'n rhoi ffordd i ni ymdrin ag ofn a'r ffordd y mae ffydd yn gallu helpu. Ac rwyf eisiau ystyried profiad cyffredin, arall, tebyg rydym ni’n ei gael a hynny yng ngoleuni rhywbeth y mae Paul yn ei ddweud wrth y Cristnogion yn Rhufain. Mae’n dod o’n darlleniad o’r Testament Newydd heddiw a phennod 6 o'r llythyr at y Rhufeiniaid adnod 21: ‘Ond beth oedd ffrwyth y cyfnod hwnnw? Onid pethau sy’n codi cywilydd arnoch yn awr? Oherwydd diwedd y pethau hyn yw marwolaeth.’

Rwyf eisiau i ni feddwl am gywilydd a beth yw'r ymateb Cristnogol iddo. O beth mae’n dod a sut y dylem ni ymateb i deimladau o gywilydd? Ar yr olwg cyntaf mae’n ymddangos fod Paul yn dweud fod cywilydd yn anochel ac o bosib, hyd yn oed yn bositif. Ond rwyf eisiau awgrymu mai camddarllen ei eiriau yw hynny ac nad yw gras yn gadael unrhyw le i gywilydd.

Felly, cwestiwn:beth yw cywilydd?Mae’r geiriadur yn ein cychwyn. Mae’n ‘deimlad poenus o warth neu drallod yn cael ei achosi gan ymwybyddiaeth o ymddygiad anghywir neu wirion.’ Mae’n arferol nodi’r gwahaniaeth rhwng euogrwydd a chywilydd. Mae euogrwydd yn canolbwyntio ar y weithred, yr hyn rydym ni’n ei wneud, ond cywilydd yw sut rydym yn gweld neu’n werthuso ein hunain o ganlyniad i hynny. Felly, fe allem ddweud 'Rwy'n teimlo'n euog am anghofio pen-blwydd Ffred (sori Ffred)' yn hytrach na 'Mae gen i gywilydd nad wyf i weld yn gallu gofio pen-blwyddi pobl'.

Ac, wrth gwrs, mae cywilydd yn dod ar ffurfiau a meintiau: gadewch i mi roi pedwar math. Yn gyntaf Eithriad personol, yr ail Disgwyliad siomedig, Cariad nas dychwelir ac yn olaf, Datguddiad di-groeso. Mae’n hawdd weld beth mae’r rhain yn ei olygu. Mewn gwirionedd, mae’n debyg ein bod ni i gyd wedi profi cywilydd yn ogystal ag euogrwydd.Mae yna farn fod cymdeithasau’n defnyddio cywilydd fel ffordd o gynnal trefn a chydlyniad – pan fo’r arferol yn cael ei dorri, rydym yn anghymeradwo mewn cywilyddd rhag i’r un peth ddigwydd eto: Mae Ffred yn cadw i bigo’i drwyn yn gyhoeddus, felly, dydi Ffred ddim yn cael gwahoddiad i’r parti y tro nesaf. Er enghraifft.

Mae Paul yn gweithio’n galed yn ei lythyr at y Rhufeiniaid i egluro beth mae'r groes a'r atgyfodiad yn ei olygu i ni. Golyga’r bywyd newydd y mae Duw yn ei gynnig i ni na allwn ni gael ein dal yn llanast pechod ac anobaith - byddai hynny mor ddinistriol - ac mae Duw wedi'n codi ohono. Felly, yn hytrach, fe gesiwn ni glymu'n gilydd wrth y gras newydd rydyn ni wedi'i gael a byw ynddo. Mae’n anodd ond mae’n angenrheidiol. Ac, yn gryno, dyna fe.

Felly, pam fod Paul yn cyfeirio at gywilydd fel hyn? Gadewch i mi awgrymu fod yna ddau beth yn digwydd yma:

Yn gyntaf, mae Paul yn pwysleisio mor wahanol yw negyddiaeth pechod i’r rhodd o fywyd newydd. Mae’n nhw ar ddau begwn gwahanol. Mae un yn dinistrio ac yn codi cywilydd. Mae’r llall yn datrys ac yn ein hail gyfeirio. Felly, pan ddaw’r mab afradlon i sylweddoli beth mae wedi bod, mae arno gywilydd, cywilydd mawr. Ond pan mae’n gadael, efallai yn fwy mewn gobaith na sicrwydd, mae’n cael ei gyfarch gan ei dad sy’n dangos i ni beth yw ystyr gras: mae yna gariad dibendraw a diamod. Dim, dim byd. Yn hytrach, mae yna fodrwy o berthyn, mantell i’w gwisgo a sandalau ar gyfer yr aelwyd. A dyma sy’n adfer y mab, nid yn unig yn ôl i’w gartref ond i ffordd o fyw sy’n ufudd, yn fendithiol ac adfywiol. Does yna ddim edliw gan y tad sut mae prinder arian yn y cartref oherwydd dewisiadau gwirion, dim amodau fod cariad yn y dyfodol yn droednodyn yn y cytundeb dychwelyd.

Dyma sy’n gadael i’r Mab ddod yn ôl, sy’n amddifadu’r gorffennol o’i rym ac sy’n arwain at ddyfodol lle mae dewisiadau da’n cael eu gwneud.

Fe alla i glywed rhai ohonoch chi’n dweud ‘wel, esgob, mae hynna’n swnio’n hyfryd iawn. Ond Na. Dyw hynny ddim yn realistig. Fe allwn ni faddau ond peth arall yw anghofio’. Fe allai rhai feddwl mai dyma’n union beth oedd Paul yn ei gynnig. Mae’n dweud, wedi’r cyfan, fod y Rhufeiniaid yn edrych yn ôl ar eu hen fywyd gyda chywilydd hyd yn oed ar ôl iddyn nhw ddod i gredu. Dyna mae’n ddweud, mae hynny’n ddigon gwir. Ond (a dyma’m hail bwynt) nid yw, yn amlwg, yn cymeradwyo hyn. Dywedodd Cardinal Newman unwaith, ‘Nid yw unrhyw un sy’n edifarhau mewn gwirionedd yn anghofio nac yn maddau iddo’i hunan, ysbryd anfaddeugar ato'i hunan yw'r union bris am faddeuant Duw’. Ond rwy’n siŵr nad yw hynny’n iawn. Efallai ein bod yn edifar am ein gorffennol a’n gofid ond holl bwynt maddeuant yw nid ein hatgoffa am y gwendidau hynny ond i osod cyfrifoldeb newydd i’w hosgoi. Nid ymostwng ond penderfyniad ddylai ddilyn maddeuant.

Felly, realiti cael gwared ar bechod yw nid 'ysbryd anfaddeugar' atom ni'n hunain, na llethtod cywilydd ond ymrwymiad i onestrwydd pan fyddwn ni’n disgyn a phenderfyniad i wneud yr hyn sy’n iawn – sancteiddrwydd. Yn ngeiriau gweddigar y salmydd: ‘Crea galon lân ynof, O Dduw’ Salm 51:10).

Ysgwn i a ydych chi wedi cael eich cywilyddio ac yn dal i fyw gyda hynny? Ydych chi wedi bod â chywilydd ohonoch chi’ch hun ac wedi bradychu’r hyn ydych chi? Yr Efengyl yw ffordd Duw o unioni'r hyn sy'n gam ac wedi torri, o ail osod yr hyn ydyn ni’n ei weld ynom ni'n hunain, yn bechadurus fel rydyn ni ond yn cael ein caru gan Dduw. Ac, fel y rhai sy’n cael eu caru gan Dduw, yn cael eu galw i sancteiddrwydd, heb fod angen cywilydd mwyach fel dyfais i’n rheoli. Mae gennym ni Iachawdwr sy’n ein codi pan fyddwn ni’n disgyn, yn ein galw i gychwyn eto ac nad yw byth yn troi cefn arnom ni.

Gweddïwn mai gras ac nid cywilydd fydd yn rheoli ein dyfodol.

Amen.