Testun myfyrdod yr Esgob

Ioan 3:19-21

Mae’r gaeaf diwethaf wedi ymddangos yn eithriadol o hir, yn dywyll ac oer - mae'n siwr ein nod ni’n yn fwy felly a ninnau mewn cyfnod clo, ac rwy’n deall hynny. Un o’r ychydig fendithion yw'r tân go iawn yr ydym wedi'i danio’n achlysurol yn Nhŷ'r Esgob i gynhesu'r nosweithiau oer. Ond, yr ochr arall wrth gwrs yw bod llosgi coed yn arwain at fwy o ronynnau yn yr aer. Weithiau mae’n haenen mor denau a mân nes ei bod yn anodd ei gweld ond pan fydd yr haul yn gryf, mae'n ymddangos bod y llwch ym mhobman! Nid yw’r golau yn creu'r llwch ond yn bendant mae'n ei ddangos.

Mae’n darlleniad heddiw o efengyl Ioan 3, darlleniad enwog oherwydd bod Nicodemus yn cyfarfod ag Iesu. Mae’r cyfarfod yn nerthol ac fel arfer rydym yn canolbwyntio ar y geiriau ‘ail eni’ ond mae’r bennod yn dod i ben gyda set o ddywediadau am oleuni a thywyllwch a’u heffeithiau. Yn ystod y Grawys, rydym yn cael ein gwahodd i ystyried cyflwr ein henaid o’r newydd. Ac heddiw, rwyf eisiau i ni feddwl am yr adnoddau hynny a sut maen nhw’n ein helpu i neshau at y goleuni a gras Duw.

Roedd Iesu’n aml, yn ôl Sant Ioan, yn gwneud cyferbyniadau: bywyd a marwolaeth, cyfraith a gras ac wrth gwrs goleuni a thywyllwch. Ond nid yw’r cyferbyniad yn sefydlu byd ble mae nerth y rhain yn gyfartal. Mae’n debyg ein bod yn cofio darllen ar ddechrau’r efengyl: “y mae’r goleuni yn llewyrchu yn y tywyllwch, ac nid yw’r tywyllwch wedi ei drechu ef". (1:5). Mae’n hawdd, rwy’n meddwl, anghofio hyn a meddwl mai’r gwrthwyneb sy’n wir: fod y tywyllwch yn gryfach ac yn cuddio’r golau. Rydym yn meddwl am nerthoedd y by’d, llawer ohonynt yn greulon ac yn ormesol, neu am yr anghyfiawnderau’n nes at adre; efallai ein bod yn pendroni am y pandemig sydd wedi dod ag ychydig iawn o oleuni a llawer iawn o dristwch a phoen.

Rwyf eisiau i ni gofio hefyd eiriau Dewi Sant, sy’n aml yn cael eu camddeall. Gofynnir i ni fod yn llawen, cadw’r ffydd a gwneud y pethau bychain yr ydym wedi’u gweld a’u clywed. Mae yna ffordd o weld a chlywed hyn sy’n gwneud i ni ddychmygu fod Cristnogaeth yn amherthnasol. Mae’n ystyried nid y pethau trwm ac arwyddocaol ond y pethau pitw. Ond roedd Dewi’n deall os ydych eisiau newid y byd mai fesul tipyn y byddwch yn gwneud hynny. Ac mae’n digwydd yn bersonol; rydyn ni’n gwneud y pethau bychain hyn, sy’n ymgasglu fel ton enfawr sydd â nerth ac ynni na ellir eu hatal.

Rwyf wedi dod i gredu, er gwaethaf holl artaith y cyfnod hwn, fod gennym gyfle i ail lunio’r eglwys a chymdeithas. Os gallwn ni bod yn glir beth yw’r cwestiynau cywir i’w gofyn, byddwn yn gweld atebion llawn goleuni yn datgelu eu hunain. A phan daw Cristnogion llawen, wedi’u llenwi â’r Ysbryd yn gludwyr goleuni, mae hynny’n rym anhygoel er daioni.

Yr ail beth y gallwn ni ei gymryd o hyn yw fod y gwirionedd a'r goleuni yn gysylltiedig. Siaradodd Iesu’n glir am hyn: mae byw wrth y gwirionedd yn dod â ni i mewn i’r goleuni. Ac mae yma obaith mawr ynghlwm. Cerdded yn y goleuni yw bod yn eirwir ac yn onest, a gallwn ddweud, mae’n rhaid i ni bod yn ddilys. Yn rhy aml mae’r ffydd Gristnogol wedi cael ei chynnig mewn ffordd nad yw’n arbennig o onest. Mae efengylwyr y teledu’n cynnig atebion slic i wahanol problemau (ond i’r doleri ddal i lifo lawr y lein), cymunedau eglwysig yn cadw rheolau a chanllawiau llym ac yn anwybyddu cymhlethdod dilemâu moesol bywyd. Rydym yn barnu ac yn eithrio hyd yn oed wrth i ni gydnabod fod Iesu’n berson o haelioni a chroeso di ben draw.

Mae’n ymddangos i mi fod cerdded yn y goleuni yn golygu adnabod pwy ydym ni ac i beth rydym ni’n cael ein galw. Oherwydd mae pob person wedi’i greu’n fendigedig ac yn greadigol ond yn ddiffygiol ac yn bechadurus. Gyda Duw ni all fod esgus. Pan fyddwn yn onest gyda’n gilydd, mae yna gyfle i groesawu Duw i mewn i’r ‘Fi’ go iawn. Gwrandewch ar y geiriau hyn o Salm 139 (adnodau 1 – 6)

‘Arglwydd, yr wyt wedi fy chwilio a’m hadnabod. Gwyddost ti pa bryd y byddaf yn eistedd ac yn codi; yr wyt yn deall fy meddwl o bell. Yr wyt yn mesur fy ngherdded a’m gorffwys, ac yr wyt yn gyfarwydd a'm holl ffyrdd. Oherwydd nid oes air ar fy nhafod heb i ti, Arglwydd, ei wybod i gyd. Yr wyt wedi cau amdanaf yn ôl ac ymlaen, ac wedi gosod dy law drosof.

Pan fyddwn ni’n gwybod gymaint rydym ni’n cael ein caru, mae ein galluogi i fod yn eirwir amdanom ni ein hunain ac mae hynny, rwy’n credu, yn ein caniatáu i gerdded yn y goleuni.

Y trydydd peth y gallwn cymryd i ffwrdd yw fod y goleuni a'r tywyllwch yn annibynnol ar ei gilydd. Mae goleuni’n alltudio tywyllwch ac mae diffyg golau’n creu tywyllwch. Roedd y ‘trobwynt’ o oleuni a thywyllwch yn eithriadol o bwysig i’r Cristnogion cynnar a oedd wedi troi at y ffydd: credu oedd symud o un cyflwr i un arall. Mewn bedyddmewn bedydd, roedd hynny’n cael ei dangos mewn marw ac atgyfodi – y dyfroedd yn dangos y symudiad dramatig hwn. Ac i’r credinwyr hyn, golygai na allai bod yna unrhyw cymysgu a chydweddu. Roedd yn amhosibl aros yn y tywyllwch unwaith y daeth y goleuni. Roedd Roeddcerdded gyda Christ yn y goleuni’n golygu diwedd ar y ffyrdd hynny a oedd yn sôn am dywyllwch. Dywedodd rhywun unwaith nad yw Cristnogion yn gallu bod yn ddi-bechod ond y dylen nhw, oherwydd eu ffydd, fod yn pechu llai. Mewn gwirionedd does yr un ffordd arall o ddilyn Iesu ond drwy wneud y pethau hynny a ddysgodd i ni a gwneud fel y gwnaeth ef.

Felly heddiw, rydym yn darllen am y goleuni a’r tywyllwch. Ac yn ystod y Grawys mae hynny’n golygu stopio beth sy’n ein gelyniaethu o Dduw ac o beth sy’n ein symud i’r cyfeiriad arall oddi wrtho. Ond mae hefyd yn gwahodd ymddiriedaeth o’r newydd fod ei oleuni’n gryf; mae’n gwahodd sancteiddrwydd yn seiliedig ar gyfanrwydd a thyfu mewn hyder y bydd ein taith gerdded agosach gyda Duw, hyd yn oed yn y pethau bychain, anweledig, yn llawn o nerth fel Crist. Pan fo’r rhain wedi’u huno, mae’r tywyllwch yn wirioneddol wedi’i alltudio a Theyrnas Duw yn cael ei harddangos. Gweddiwch y byddwn i gyd yn hiraethu am gerdded yn well yn y goleuni.

Amen.