Testun myfyrdod yr Esgob

Mae yna stori am blentyn ifanc yn ymweld â mynwentydd rhyfel Tyne Cot yng Ngwlad Belg. Wrth edrych ar y môr o groesau gwynion yn ymestyn i’r pellter, mae’r plentyn ifanc yn gofyn: ‘Pwy oeddech chi’n ddweud oedd wedi ennill y rhyfel?” Mae’n anodd deall, wrth weld y fath olygfa, bod unrhyw un yn gallu dweud ei fod wedi ennill hyd yn oed os oedd eraill wedi colli.

Heddiw, rydyn ni’n cofio'r miliynau a fu farw neu a ddioddefodd - meibion a merched, mamau a thadau, a chymunedau cyfan wedi eu hamddifadu o'r gwaed bywiol a fyddai'n cynnal bywyd bob dydd yn y dyfodol. A dylai’r fath beth wneud i ni feddwl. Mae’r fath golled bron iawn y tu hwn i’n dirniadaeth. Bydd pob colled wedi gadael ei effaith, wedi cyffwrdd bywydau modrybedd ac ewyrthod, cyfeillion, cydweithwyr a chymdogion. Doed neb yr un fath ar ôl brwydro a rhyfela.

Yn nwfn yn y weithred o gofio mae nid yn unig barch at bawb a gafodd eu heffeithio gan y rhyfel, ond, hefyd hedyn o'r syniad oedd yn cael ei gyfleu gan y bachgen ifanc yn Tyne Cot. Dyma pryd y mae cofio parchus yn gallu dod yn rhywbeth mwy, yn rhywbeth sy’n edrych ymlaen. Mae ein gwasanaeth, felly, yn achlysur lle rydyn ni'n cael ein gwahodd i adnewyddu ein hymrwymiad i heddwch, i ddod yn fwy penderfynol na fydd dim yn digwydd ar raddfa'r ddau ryfel mawr byth eto. Yn efengyl Luc, er enghraifft, rydyn ni’n darllen sut y canfu’r disgyblion ddiben newydd ar ôl cyfarfod Iesu atgyfodedig. Ar ôl berw anfad y croeshoelio, daeth pobl, yn fuan iawn, i gofio am Iesu: ar y ffordd i Emaes, roedd un teithiwr blinedig yn cofio mai ‘ein gobaith ni oedd yr un oedd yn mynd i brynu Israel i ryddid’. Dim ond ar eu pen eu hunain ac wrth y bwrdd roedden nhw’n ei weld fel yr Arglwydd Atgyfodedig a chanfod fod eu gobaith wedi'i ail danio.

Rwyf wastad yn teimlo’n ostyngedig wrth wrando ar gyn filwyr yn siarad am eu profiadau mewn rhyfeloedd ac rwy'n ymwybodol nad yw llawer yn gallu siarad yn eu cylch am fod y pethau y maen nhw'n eu cario yn rhy boenus i eiriau. I bob un ohonom, a ydyn ni wedi dioddef ai peidio, mae’r atgyfodiad yn dweud fod yna ffordd y tu hwnt i boen. Pan fydd y gobaith hwn yn cyffwrdd â’n bywydau, hyd yn oed os yw’r boen yn dal yno, mae rhywbeth newydd yn cael ei ddarganfod, sy'n agor y ffordd i iachâd a gobaith. Weithiau, y rhai sydd wedi cael eu heffeithio fwyaf gan drawma neu golled sy’n llwyddo i ddod â gobaith i eraill.

Pan oedd Sant Paul yn y carchar yn Rhufain, mae'n rhaid ei fod wedi pendroni beth oedd o’i flaen. Ychydig iawn wyddom ni am ei amgylchiadau, a oedd wedi cael ei glymu mewn cadwyni wrth warchodwr neu a oedd yna olau dydd yn yr hyn oedd yn debyg iawn o fod yn gell gyfyng.

Mor hawdd y gallai’r apostol fod wedi cael ei lethu gan ei amgylchiadau. Yn wir, ar adegau, mewn mannau eraill yn ei lythyrau, mae'n ymddangos ei fod yn cael trafferth gyda'r rhai a'i gadawodd yn hwyr y dydd. Ond, yn y darlleniad rydyn ni newydd ei glywed, roedd ei sefyllfa wedi agor drysau na allai fod wedi’u rhagweld. Ar ben hynny, mae’n gweld fod y cadwyni ar ei draed a'i ddwylo, mewn gwirionedd wedi’i ryddhau i siarad yn rhydd am y Crist Byw.

Cristion o Tsiena yw'r Brawd Yun a gafodd ei garcharu am ei ffydd. Enillodd ei hunangofiant ‘The Heavenly Man’ wobr Llyfr Cristnogol y Flwyddyn yn 2003. Pan oedd yn y carchar, defnyddiodd ddŵr oedd wedi cronni ar ffenestri i ddathlu’r cymun, roedd yn annog ei gyd garcharorion i wneud eu caledi’n achos canu a gweddi a hyd yn oed, yn oerfel greulon eu celloedd, roedd yn annog undod a oedd yn eu cynnal a’u cadw trwy fisoedd y gaeaf.

Mae'r safbwynt hwnnw’n bwysig i ni heddiw. Rydyn ni’n ein cael ein hunain unwaith eto gyda chyfyngderau ar ein rhyddid ac yn wynebu heriau. Ond mae cofio ynddo ei hun yn wahoddiad i ddarganfod bod yna rhywbeth cryfach a mwy na’n sefyllfa ni ac sy’n gallu goresgyn hyd yn oed y rhwystrau mwyaf.

Pan ddywedodd Iesu fod ffydd yn gallu symud mynyddoedd mae’n rhaid ei fod yn cynnwys y mwyaf ohonyn nhw i gyd – calonnau a meddyliau pobl.