Testun myfyrdod yr Esgob

Rwyf eisiau i chi oedi am ennyd a meddwl am bryd y gwelsoch chi noson serennog ddiwethaf. Allwch chi gofio pa mor oer yr oedd hi, pa mor ddisglair oedd y sêr, y cytserau yr oeddech chi’n eu hadnabod? A sut rydym yn dod yn ymwybodol o’n meidroldeb ni ein hunain yn wyneb rhywbeth annychmygol o enfawr.

Heddiw yw Sul y Greadigaeth ac wrth gwrs rydym yn meddwl am y byd, y byd hwn, yr un rydym ni’n byw arno. Mae’n naturiol ein bod ni’n meddwl am ein byd oherwydd bod yna, bob dydd, benderfyniadau a phroblemau sylfaenol iawn i’w datrys. Ond ni fu yna erioed gyfnod oedd yn pwyso cymaint na phan mae’n rhaid i’r olygfa fawr honno gyd-fynd a’n hangheion bob dydd ni. A’r rheswm dros hynny yw, os nad oes yna rywbeth yn digwydd i’r pethau pob dydd hynny, efallai na fydd yna fyd ar ôl a fydd yn gallu cynnal ein plant. Efallai na fydd yna fyd y gallwn ni weld yr golygfa bell ohono.

Felly, heddiw, rwyf eisiau i ni feddwl am y greadigaeth, rhodd oddi wrth Dduw, ond mewn dwy ffordd: Eneidiau a Phriddoedd. Felly, beth ydw i'n ei olygu wrth bob un o'r rhain? Wel, gawn ni weld. Yn gyntaf, eneidiau: pobl. Un o’r pethau sy’n dangos fod bywyd dynol yn hanfodol wahanol yw ein lefel o ymwybyddiaeth. Rydym wedi’n datblygu lawer iawn ac yn gallu deall pethau megis newid hinsawdd, erydu, lefelau’r môr yn codi ac yn gallu dirnad pam fod y pethau hynny’n digwydd. Mae angen ychydig o ddealltwriaeth i sylweddoli beth sydd yn y darlun sy’n cael ei roi i ni yn Genesis ond mae yn dangos y cyfrifoldeb arswydus sy’n cael ei roi ar fodau dynol (Genesis 1:26 – 29).

Ac mae cyfrifoldeb yn air da oherwydd mae'n cloi gweithredoedd a chanlyniadau gyda’i gilydd. Os ydym eisiau dangos sut mae’r Beibl yn traddodi hyn, beth am ddameg y Samariad Trugarog lle mae Iesu’n dweud fod caru ein cymydog yn agos at frig ei restr o flaenoriaethau (Luc 10:25f). Sut allwn ni garu’n cymydog os yw ein gweithredoedd ni ein hunain yn ei niweidio?

Ac felly, un o’r pethau y mae’n rhaid i ni eu cymryd o ddifrif heddiw yw mai ein gwaith ni yw rheoli a gofalu am y byd! Chi a mi. Nid rhywbeth ychwanegol nac, erbyn hyn, rywbeth y mae amheuaeth yn ei gylch yw hyn. Ac mae hynny’n golygu ychydig o bethau fel, efallai: Fe wyddom fod ein ôl troed, yr effaith rydym ni’n ei gael ar yr amgylchedd, yn bwysig ac felly, os gallwn ni leihau ein ôl troed, mae hynny’n rhywbeth gwerth chweil. Fe allwn ni ail ddefnyddio, yn hytrach na thaflu, y pethau rydym yn eu prynu (e.e. plastig). Fe allwn ni hefyd ailgylchu, yn ddiogel, bethau sydd angen eu gwaredu i gael defnydd arall iddyn nhw. Tybed a ydym ni’n dal i daflu gormod o bethau y gallen ni fod yn eu hail gylchu'n ddiogel a phriodol? Fe allwn ni hefyd leihau ein defnydd o bethau, ac mae hynny’n cynnwys trafnidiaeth, nwyddau ac hyd yn oed ynni.

Un o’r pethau rwyf wedi sylwi yw mor gyflym mae technoleg yn datblygu nes newid pethau’n eithaf sylfaenol, megis ceir trydan. Rwy’n dal i gofio fel y byddai rhywun yn rhoi petrol yn fy nghar yn y garej a dau neu dri o bobl eraill yn cael golwg ar faint o olew oedd yn y peiriant, o wynt yn y teiars a dŵr yn y golchwr sgrîn. O’nd oedden nhw’n ddyddiau da! Ond mae’r dyddiau hynny wedi hen fynd heibio, ac erbyn hyn rydym ni angen technoleg sy’n ein helpu ni i beidio â niweidio’r ddaear. Mae ynghylch pobl, on’d yw e? Rydym ni'n cael cyfle i ddefnyddio’n deallusrwydd i annog datblygiadau a fydd yn ein helpu ni i addasu'n hymddygiad.

Felly, pan rwy’n sôn am ‘eneidiau’, mae hynny’n golygu dysgu sut i gyfuno sylw i ffordd o fyw personol gyda rhai o’r dewisiadau mwy y mae’n rhaid i ni eu cymryd. Mae ymateb yn well fel hyn yn golygu parchu a rheoli’r ddaear yn dda ac yn gyfrifol.

Yn ail, rwyf eisiau sôn am ‘ briddoedd’ ac i raddau, adnoddau hefyd. Darllenais drydariad herfeiddiol yn ddiweddar a oedd yn honni, os na fyddwn yn atal ein camreolaeth o bridd ar draws y byd, y byddwn yn gweld diwedd ar bridd o fewn 60 cynhaeaf. Rwy’n meddwl efallai bod peth amheuaeth am y ffigwr, ond mae’n dal yn fater difrifol oherwydd mae’n rhaid ni fwydo’r byd ac mae yna gymaint ohonom ni. A dweud y gwir, mae yna ormod ohonom ni ac mae’n ymddangos bod yn rhaid i ni gael llai o bobl yn y byd er mwyn i ni allu defnyddio llai o'r hyn na allwn ni ei ailgyflenwi.

Rwyf wedi dod yn hoff iawn o rai o’r ardaloedd llai adnabyddus yng ngogledd Cymru y tu hwnt i’r mynyddoedd enwog. Ac mae yna ddau beth sydd wedi dod yn fwy amlwg i mi. Y cyntaf yw fod llawer iawn o dir wedi’i droi’n goedwigoedd lle mae’r rhan fwyaf o’r coed yn rhai estron, ac, ar ôl eu cynaeafu, fod y tir yn cael ei adael yn foel heb neb yn malio am adfer y tirlun nac am ansawdd y pridd. Heddiw, ni fyddai neb yn caniatáu unrhyw beth tebyg i’r tomenni glo yng nghymoedd y De na’r creithiau a’r pentyrrau rwbel yn y Gogledd o gloddio am lechi. Ni fyddai’n digwydd. Pam felly, ein bod ni’n meddwl fod ysbeilio tirweddau mewn rhannau gwledig yn wahanol? Mae'n rhaid i ni fynnu fod tir a phridd yn cael eu hailgyflenwi a’u rheoli’n well.

A’r ail faes, efallai’n fwy dadleuol, yw y dylem ni wneud yn well gyda bwyd. Tiriogaeth y ffermwyr defaid yw pennau’r bryniau fel arfer. Mae’r defaid angen bwyd hefyd. Y broblem yw eu bod nhw’n aml yn bwyta bron iawn bopeth sydd yna. Nid yw hynny’n cyd-fynd o gwbl gyda thyfu coed, prysglwyni, glaswellt ac yn y blaen. Mae yna dystiolaeth y dylem ni fod yn bwyta llai o gig a mwy o lysiau ac felly leihau'r gofyn am dda byw. Nawr, mi wn na fydd rhai bobl yn hoffi hyn. Ac yn bendant, rydym angen strategaethau da ar gyfer ffermio yn y dyfodol a dechrau prynu’n lleol ac yn y blaen. Ond mae’r dystiolaeth, y ffeithiau, yn ymddangos yn glir ac mai’r effaith ar yr amgylchedd a’r priddoedd ddylai gael y sylw pennaf. Mae’n debyg y byddai’n well i ninnau hefyd fwyta llai o gig.

Felly, mae gan Sul y Greadigaeth lawer i’w gynnig. Mae’n rhaid i ni dalu sylw i’r rhybuddion o’r byd naturiol, o beth wyddom ni am y byd a bod angen i ni newid a ffurfio’n bywydau i barchu a bendithio’r byd. Fy nghwestiwn i mi fy hunan ac i chithau yw beth mae hynny'n ei olygu wrth i ni fyw ein bywydau pob dydd? Beth mae’n rhaid i mi eu newid er mwyn ymateb yn well i'r hyn sy’n cael ei gynnig i ni, ac hefyd beth sy’n cael ei fynnu gennym ni, heddiw?