Testun myfyrdod yr Esgob

Deiniol, Esgob ac Abad

Heddiw rydym yn aros yn agos iawn at adre ac yn cadw dydd Deiniol Sant. Deiniol, yn ôl ein cred, oedd abad cyntaf y gymuned Gristnogol a gafodd ei sefydlu yma yn y ddinas a Deiniol oedd Esgob gyntaf yr ardal hon ar ôl ei gysegru gan Dewi yn Synod Brefi ym 545.

Rydym wedi palu’n ddwfn i’r gorffennol, ein gorffennol ni wrth gwrs, ac er nad yw rha pethau’n gwbl sicr, yr hyn allwn ni ei wneud yw adrodd y traddodiad fel yr ydym ni wedi ei glywed. Felly, ymddengys fod Deiniol yn dod o rannau gogleddol ynys Brydain ac y daeth yma, i ogledd Cymru, ar ôl i’w deulu golli eu tiroedd. Ar ôl setlo, cynghreiriodd gyda Maelgwyn, brenin Gwynedd ar y pryd, a ddaeth yn gefnogol i gynllun Deiniol i sefydlu cymuned ym Mangor. Pan gafodd Deiniol ei gysegru’n Esgob, gwnaeth Maelgwyn, yn ôl y sôn, ffin rhwng ei deyrnas â’r hyn sy’n cyfateb i esgobaeth Bangor heddiw. A dyma pam ein bod yn dweud yn aml mai Bangor yw un o’r hynaf, os nad yr hynaf un, o esgobaethau’r cymundod Anglicanaidd.

Dyna ddiwedd ar y wers hanes. Felly, pam ydyn ni’n cofio'r dyn hwn oedd yn byw mor bell yn ôl? Wel, yn gyntaf oherwydd fod Deiniol yn sant, yn Gristion a roddodd ei hun i ddilyn Iesu. Roedd hwn yn gyfnod ansicr ym Mhrydain ac roedd dilyn Crist weithiau’n beryglus. Pan ddywedodd Iesu wrth ei ddisgyblion i gymryd croes, roedd yn golgyu llawer mwy na gwisgo rhywbeth ar lapel. Roedd seintiau’r cyfnod hwn, Dewi, Deiniol, Teilo ac Illtud, yn deall beth oedd hynny’n ei olygu. Rhain oedd y bobl a addawodd eu teyrngarwch i ddilyn Crist doed a ddelo. Ac yn hynny o beth, maen nhw’n dangos i ni beth yw ystyr bod yn ddisgybl. Roedden nhw’n dilyn yr un alwad â’r Apostolion ac yn gwybod bod eu bywydau wedi’u cuddio yn Nuw.

Tybed nad yw pobl fel Deiniol, nid yn llai pwysig, ond yn bwysicach fyth, heddiw oherwydd ein bod ni’n byw gyda llawer mwy o ansicrwydd nag, wel, dim ond ychydig fisoedd yn ôl. Roedden nhw wedi llwyddo i ddilyn eu ffordd trwy'r holl anawsterau heb gael eu llethu nau’u parlysu, felly maen nhw’n dangos i ni beth sy’n bosibl.

Yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn darllen hunangofiant Nelson Mandela – dyn anghyffredin. A’r hyn a’m trawodd i yn fwy na dim byd arall oedd ei agwedd o ddewrder. Dro ar ôl tro wynebodd Mandela yr hyn oedd i’w gweld yn anawsterau llethol, gan gynnwys cyfnod hir mewn carchar, ond ei ddewrder ef a drechodd yn y pendraw. Mae ein heriau ni’n llawer, llawer llai ond efallai fod rhywfaint o Ddeiniol ym Mandela hefyd.

Yr ail beth yw bod Deiniol yn abad. Sefydlodd gymuned Gristnogol yma a sylweddoli nad oes yna’r fath beth â Christnogaeth gwneud-dy-beth-dy-hun. Wrth gwrs, mae hynny hefyd yn berthnasol iawn i ni heddiw wrth i ni gael ein hynysu oddi wrth ein gilydd gan y pandemig. O’r blaen, efallai ein bod yn clywed rhai’n dweud ‘does dim rhaid i mi fynd i’r eglwys i fod yn Gristion’ – sy’n ddigon gwir mewn un ffordd, er y ddylai Cristionogion fod eisiau addoli gyda’i gilydd – erbyn hyn mae’n rhaid i ni, neu yr oedd yn rhaid i ni, gadw ar wahân.

Mae’n mor bwysig ein bod yn cadw cysylltiad, onid yw? Ac sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ei ben ei hun. Rydyn ni i gyd yn perthyn i’n gilydd mewn ffordd arbennig fel Cristnogion ac mae gennym ni ots am ein gilydd. Gallai hynny fod mor syml a galwad ffon neu nodyn sydyn. Rydyn ni’n gwneud perthyn yn realiti drwy gadw cysylltiad â’n gilydd, gweithio dros ein gilydd a, phan fo’n bosibl, ymgasglu gyda’n gilydd hefyd.

Y peth olaf yw bod Deiniol yn Esgob. Mewn geiriau eraill roedd yn sefyll yn nhraddodiad yr apostolion ac yn gwneud yn siŵr ei fod yn trosglwyddo’r hyn roedd yn ei dderbyn. Mae’r ‘llinell’ hon o drosgwlyddo'r hyn sydd wedi'i ymddiried i ni yn golygu ein bod ni’n aros yn agos at yr hyn a roddwyd i'r disgyblion cyntaf megis Pedr a Paul. Ac mae’n golygu mai dyma’r craidd hanfodol sy’n sail i’r yn rydyn ni’n ei wneud ac i bwy ydym ni. Mae’r ‘rhestr’ yn Actau’r Apostolion yn dweud wrthym ni lle’r oedd yn y gymuned gyntaf ac mae’n rhoi templed i ni. A i fodelu’n bywydau ar hynny yw yr hyn mae Esgobion ac eraill wedi ymrwymo eu hunain iddo, er mwyn sicrhau ein bod yn driw i’n galwad ac i’r efengyl.

Felly, mae’r ffigwr sanctaidd hwn, Deiniol, yn cael ei gyflwyno i ni, Sant, abad ac Esgob Cristnogol. Ym mhob un o’r rhain mae’n ceisio adlewyrchu Iesu. Ond mae’n gwneud hynny er mwyn i ni hefyd wneud hynny. Nid yw’n gwneud pethau ar ein rhan, ond ein hannog ni i wneud yr un fath.

Sut allwn ni felly, ddilyn yn ôl ei draed? Drwy fod yn driw i’r ffydd, gofalu am eraill a glynu’n agos at y Duw sy’n cael ei ddatgelu i ni yn Iesu.