Ardal yw Bro Tysilio yn Ne a Dwyrain Môn yn ymestyn o Borthaethwy i Benllech. Mae ei chymunedau’n ddwyieithog, pob un gyda, i raddau mwy neu lai, chyfran arwyddocaol o siaradwyr Cymraeg.

Rydyn ni mewn ardal dwristaidd ac mae rhai o’r eglwysi’n cael y fraint o weinidogaethu i'r rhai sydd ar eu gwyliau. Mae llawer o’r trigolion lleol yn cymudo i’r tir mawr i fynd i’r gwaith, i’r brifysgol, yr ysbyty, llywodraeth leol a busnesau eraill.

Porthaethwy yw prif dref yr ardal ac mae ganddi boblogaeth o ychydig dros 3,000. Mae’n dref hanesyddol yn harddwch glannau Afon Menai ac yng nghysgod pont grog byd enwog Thomas Telford.Er mai tref fechan yw hi, mae ganddi ysgolion cynradd ac uwchradd, busnesau ffyniannus, yr adnoddau cymunedol arferol a dewis da o gaffis, bwytai, gwestai a siopau, gan gynnwys Waitrose yn union gyferbyn â’r ficerdy!

Mae poblogaeth Benllech ychydig yn fwy na Phorthaethwy, tua 3,400. Mae'n bentref poblogaidd iawn gydag ymwelwyr sy’n golygu ei fod yn gymharol dawel yn y Gaeaf, er, yn wahanol i rai o’r pentrefi ar arfordir Môn, mae pobl yn byw yn y rhan fwyaf o’r tai yno gydol y flwyddyn ac o ganlyniad mae ganddo fywyd cymunedol bywiog.Gan fod ganddo gymaint o adnoddau cymunedol, mae’n ddewis deniadol ar gyfer ymddeol.Mae’n fywiog a byrlymus gyda thorfeydd yn heidio yno yn ystod yr Haf.Mae ganddo draeth tywodlyd bendigedig gyda golygfeydd gwych dros gornel de-orllewinol Môn, a'r Gogarth yn y pellter.

Rhwng Porthaethwy a Benllech mae pentrefi traddodiadol Môn – Llanbedrgoch (poblogaeth tua 430), Pentraeth (poblogaeth tua 1,100) a Llansadwrn (poblogaeth tua 500) mewn ardal amaethyddol.Yn agos at Borthaethwy, ychydig ymlaen ar Afon Menai, mae pentref Llandegfan gyda phoblogaeth o tua 1,600.

Mae dinas Bangor a’i Heglwys Gadeiriol ac Eryri o fewn cyrraedd hawdd, ac mae’n hawdd hefyd cyrraedd Caer, Manceinion, Lerpwl a thu hwnt ar yr A55 neu'r rheilffordd.Mae’r porthladd fferi Caergybi tua hanner awr i ffwrdd.

Eglwysi Bro Tysilio

Mae yna wyth o adeiladau eglwys yn yr ardal, yn amrywio o ran arddull o’r canol oesol, oes Fictoria i adeiladau modern. Mae pob un mewn cyflwr cymharol dda.

Eglwys y Santes Fair, Porthaethwy

Adeilad Fictorianaidd yw Eglwys y Santes Fair ond gyda’i thu mewn yn gwbl fodern. Mae’n olau, yn gynnes ac yn groesawgar gyda thoiledau, cegin, ystafell gyfarfod a galeri. Mae'n agos at y ficerdy ac mewn safle dda i wasanaethau cymuned leol y dref. Mae yna gysylltiadau da gyda chyngor y dref a sefydliadau eraill ac mae adeiladau'r eglwys yn cael eu defnyddio’n rheolaidd gan grwpiau eglwysig a sefydliadau eraill. Ar gyfartaledd, bydd 29 yn addoli yno ar y Sul.

Sant Tysilio, Porthaethwy

Mae eglwys Sant Tysilio, un o emau Môn, ar ynys fechan mewn man cysgodol ar Afon Menai. Cafodd ei hadeiladu yn y 15fed ganrif ond mae’r safle’n dyddio'n ôl i gyfnod Tysilio ei hun. Setlodd Tysilio yma yn gynnar yn y 7fed Ganrif ac oddi yma dechreuodd ar ei genhadaeth efengylaidd i'r cyfan o Fôn - model da ar gyfer heddiw! Er mai bychan yw’r adeilad, mae’n boblogaidd iawn ar gyfer priodasau ac mae’n denu nifer sylweddol o ymwelwyr. Dyma’r unig adeilad eglwysig yn yr Ardal Weinidogaeth sydd ar agor bob dydd yn ystod misoedd y Gwanwyn a’r Haf. Mae Llwybr yr Arfordir Môn yn mynd heibio ei drws, sy’n gyfle delfrydol i barhau i ddatblygu ei arwyddocâd i’r rhai sy’n cerdded llwybr yr arfordir, neu ddim ond mynd heibio, fel lle o weddi dawel. Mae grŵp ymroddgar o ffrindiau’n gofalu am diroedd yr eglwys ac wedi gwneud llawer o waith ar y waliau, coed a llwyni. Mae yna gynlluniau hefyd i osod byrddau gwybodaeth.

Cynhelir gwasanaeth bob mis yn Gymraeg yn ystod y Gwanwyn a’r Haf (presenoldeb ar gyfartaledd 11). Cynhelir gwasanaeth misol hefyd o Iachau a Chyfanrwydd (presenoldeb ar gyfartaledd 8) ac yn y blynyddoedd diweddar mae Gwasanaethau Cŵn wedi’u cynnal hefyd. Yn ogystal, cynhelir Gŵyl Tysilio yn yr haf bob blwyddyn ar yr ynys ac yn adeilad yr eglwys a’i thiroedd gan gynnwys gwasanaethau a digwyddiadau diwylliannol.

Sant Andrew, Benllech

Adeiladwyd Sant Andrew yn y 1960au yng nghanol y pentref gyda’i drysau yn agor, yn llythrennol, ar balmant y stryd fawr. Mae’n olau ac yn gynnes ac mewn cyflwr rhagorol. Mae ganddi system sain a thaflunydd da ac mae’n yn cynnig ei hun i addoliad creadigol modern. Ynghlwm ag adeilad yr eglwys mae neuadd, sy’n galluogi’r eglwys i gysylltu â’r gymuned leol mewn sawl ffordd.

Yn yr eglwys hon y cynhelir Llan Llanast yr Ardal Weinidogaeth bob mis. Mae gan yr eglwys grŵp bychan o gantorion sy’n llafarganu caneuon Taizé, a chaneuon addoli eraill, yn rheolaidd yn ystod gwasanaethau’r Sul. Ar gyfartaledd bydd 28 yn bresennol mewn addoliad ar y Sul.

Y Santes Fair, Llanfair Mathafarn Eithaf

Eglwys y Santes Fair, ger pentref bychan Brynteg, yw cyn ‘fam eglwys’ plwyf Llanfair Mathafarn Eithaf, sy’n cynnwys Benllech. Mae’r adeilad gwreiddiol yn dyddio o’r canol oesoedd ac, er nad yw ond ychydig y tu allan i bentref Benllech, mae ar lannerch ramantus ger nant sy’n rhoi naws anghysbell iddo. Nid yw'n hawdd i gerbydau fynd at. Ar hyn o bryd, hi yw’r eglwys sydd wedi’i dynodi ar gyfer darparu addoliad yn y Gymraeg dros rhan ogleddol yr Ardal Weinidogaeth. Presenoldeb ar gyfartaledd 6.

Mae gan yr eglwys gysylltiadau gyda’r bardd enwog Goronwy Owen a oedd yn gurad yma ac mae yna botensial i ddatblygu’r cysylltiad hwn.

Y Santes Fair, Pentraeth

Yng nghanol pentref Pentraeth ac yng nghanol hefyd yr Ardal Weinidogaeth, mae Eglwys y Santes Fair yn un arall o’r eglwysi canoloesol o tua’r 13eg ganrif sydd wedi gweld cryn adnewyddu.

Fel arfer, mae tua 6-8 yn y gynulleidfa ar y Sul. Ond mae yna botensial i dyfu mewn cymuned sy'n her ac yn gyfle i ymestyn allan.

Sant Pedr, Llanbedrgoch

Ar dir uchel yn edrych dros bentref bychan Llanbedrgoch a'r ardal o'i chwmpas, mae yma olion a beddau o'r cyfnod Brythonig – Rufeinig ar safle Sant Pedr, er mai o ddiwedd yr oesoedd canol y mae’r adeilad presennol, sydd wedi'i ymestyn a'i adnewyddu dros y canrifoedd. Mae ganddi gynulleidfa fechan ond brwdfrydig ac mae pobl ifanc yn cymryd rhan yn rheolaidd yn y paratoadau at addoli. Fel arfer, mae tua 8 yn y gynulleidfa.

Yng nghanol y pentref mae’r “Ganolfan”, neuadd eglwys wedi’i hadnewyddu gydag adnoddau modern sy’n cael ei defnyddio gan y gymuned a’r eglwys ac yma y mae cyfarfodydd cyngor yr Ardal Weinidogaeth yn cael eu cynnal.

Sant Sadwrn, Llansadwrn

Eglwys o ddiwedd y 19eg ganrif yw Sant Sadwrn sydd wedi gweld cryn adnewyddu. Mae ar safle sy'n dyddio'n ôl i gyfnod Sant Sadwrn ei hunan yn y chweched ganrif. Mae ychydig y tu allan i bentref Llansadwrn.

Mae yma gynulleidfa fechan ond bywiog gyda thua 11 yn bresennol ar y Sul. Mae yma gôr, sy’n cynnwys aelodau o gymuned yr eglwys a hefyd aelodaeth ehangach sy'n weithgar mewn digwyddiadau eglwysig a chymunedol. Mae yna neuadd gyferbyn â’r eglwys gydag adnoddau da y mae’r eglwys a’r gymuned ehangach yn eu defnyddio.

Sant Tegfan, Llandegfan

Mae’r eglwys, sydd â chysylltiadau hanesyddol cryf â Sant Tegfan, sant o'r chweched ganrif, yn gwasanaethu pentref sylweddol a ffyniannus Llandegfan. Er ei fod yn agos at Borthaethwy, mae ganddo ei gymuned ei hunan ac mae gan yr eglwys hefyd gynulleidfa ffyniannus o tua 28 ar y Sul, ac sy'n dal i dyfu.

Mae adeilad yr eglwys yn cynnwys toiled ac mae yna gynlluniau i droi capel yr Ysbryd Glan, sy’n prin gael ei ddefnyddio, fel lle addoli, un ai ar y cyd â phrif gorff yr eglwys, neu ar wahân ar gyfer cyfarfodydd a chan gynnwys cegin.

Hon yw’r unig eglwys yn yr Ardal Weinidogaeth lle mae yna wasanaeth boreol a gyda'r nos ar y Sul. Mae’r gwasanaethau gyda’r nos yn rhai dynodedig Gymraeg ar gyfer pen deheuol yr Ardal Weinidogaeth.

Mae grŵp astudio “Cnoi Cil” yn cyfarfod yn rheolaidd, nid yn yr Eglwys, ond yn fwriadol yn Neuadd Gymunedol y pentref. Mae’r grŵp yn denu tua 15 yn rheolaidd o wahanol gefndiroedd enwadol ac mae wedi dechrau ail gyfarfod yn ddiweddar trwy Zoom. 

Proses Ezra

Bro Tysilio oedd yr Ardal Weinidogaeth gyntaf yn Esgobaeth Bangor i fynd drwy broses Ezra, gyda phensaer yn paratoi adroddiad ar yr holl adeiladau ac eiddo eglwysig yn yr ardal gyfan. Mae llawer o waith wedi’i wneud ers derbyn yr adroddiad, ond mae hyn wedi arafu yn ystod y misoedd diwethaf. Bydd Arweinydd newydd yr Ardal Weinidogaeth yn gallu symud hyn ymlaen yn gyflym a'n helpu i ail ffurfio ein cynllun eiddo er lles yr ardal weinidogaeth yn y dyfodol.

O’r wyth adeilad eglwysig presennol, rhagwelir y bydd Porthaethwy a Benllech yn gweithredu fel y prif ganolfannau ar gyfer addoli’n rheolaidd ac fel sail ar gyfer cenhadu ac efengylu. Bydd Llandegfan yn dal i wasanaethu'r ardal yn y gobaith y bydd yn dal i dyfu. Cydnabyddir bod hyd yn oed dyfodol yr eglwysi hyn yn ansicr yn y tymor canolig a bod angen adnewyddu eu diben a’u cenhadaeth. Mae nid yn unig y cynulleidfaoedd hyn, ond pob un ym Mro Tysilio, yn gobeithio cael arweinyddiaeth gref a dewr a fydd yn ein galluogi i dyfu mewn ffydd ac yn y nifer sy’n perthyn i deulu Bro Tysilio. Mae’n eglur hefyd ei bod yn annhebyg y bydd rhai o'r eglwysi llai yn gallu dal ati fel cynulleidfaoedd addoli fel ar hyn o bryd. Mae'n rhaid ystyried dyfodol yr adeiladau hyn yn weddigar ac yn ofalus fel rhan o broses Ezra.

Addoli a Chenhadu

Defnyddir y Gymraeg a’r Saesneg mewn gwasanaethau ledled yr ardal ac ystyrir fod y ddwy iaith yr un mor bwysig â'i gilydd. Fel y nodir uchod, er bod yna ddarpariaeth yng ngogledd ac yn ne’r Ardal ar gyfer addoli yn y Gymraeg, mae’r rhan fwyaf o’r gwasanaethau’n ddwyieithog er mwyn i gymaint o bobl â phosibl ddod at ei gilydd i addoli ym mhob cymuned.

Rydyn ni’n dilyn patrwm cyffredin o ddod at ein gilydd i addoli fel ardal weinidogaeth gyfan ar “y pumed Sul”. Mae pob eglwys yn gwerthfawrogi hyn.

Mae yna, ledled y cyfan o’r Ardal Weinidogaeth, awydd gwirioneddol am addysg Gristnogol ac roedd hyn yn flaenoriaeth yn y gwaith ymestyn allan. Rydyn ni wedi’n bendithio ac yn freintiedig ein bod yn cael ein croesawu i ysgolion cynradd ym mhob rhan o’r Ardal a bod penaethiaid, staff a disgyblion yn gwerthfawrogi ein cyfraniad . Yn ogystal â Llan Llanast yn Benllech a'r mentrau Mannau Gweddi, mae yna dimau Agor y Llyfr ym Mhorthaethwy, Llandegfan a Benllech. Mae yna hefyd wasanaethau rheolaidd a rhai achlysurol a digwyddiadau yn ysgolion Llanbedrgoch a Phentraeth ac yn ysgol annibynnol Treffos yn Llansadwrn. Mae rhai o’r cysylltiadau hyn yn cael eu cynnal o bell ar hyn o bryd trwy Zoom. Fe fyddem yn hoffi gweld gwaith ieuenctid a phlant yn ffynnu er mwyn i ni allu denu'r genhedlaeth iau i'n teulu ym Mro Tysilio.

Cynhelir cyfarfod Cnoi Cil bob yn ail wythnos pan fyddwn yn cyfarfod ar gyfer cyfeillgarwch ac i weddïo, astudio a thrafod. Mae yna sgôp i ragor o grwpiau gymryd rhan mewn Astudiaeth Feiblaidd, addoli a gweddïo ledled yr Ardal Weinidogaeth yn y dyfodol.

Rydyn ni'n trafod cynnal menter flaengar i ymestyn allan at y rhai sydd â chartrefi symudol yn yr ardal. Mae dau o’n curadiaid wedi bod yn gweithio ar hyn ond wedi rhoi’r gorau iddi dros dro oherwydd Covid-19. Fe fyddwn, fel blaenoriaeth, yn lansio ac yn blaenoriaethu hyn yn nhymor y gwyliau 2021.

O dan arweinyddiaeth Canon Angela, mae dealltwriaeth yr eglwysi o’r hyn y mae'n ei olygu i fod yn perthyn i Ardal Weinidogaeth wedi tyfu, yn hytrach na pherthyn i blwyf lleol, bychan. Mae pobl o bob rhan o’r ardal wedi dod ynghyd i astudio a thrafod, mae ymwelwyr bugeiliol wedi'u hyfforddi a’u comisiynu, a bwriedir hefyd hyfforddi arweinyddion addoli. O ganlyniad, mae’r ardal yn barod i symud ymlaen yn eofn i genhadu ac efengylu, i rannu adnoddau a sgiliau ac i agor ffyrdd newydd o addoli. Er bod llawer yn gwerthfawrogi ac yn mwynhau gwasanaethau ac arddulliau traddodiadol o addoli, cydnabyddir a derbynnir bod yn rhaid i bethau newid a bod yn rhaid i ni gynnig pethau eraill os ydym i barhau i fod yn berthnasol ac yn effeithiol yn y cymunedau rydym ni'n eu gwasanaethu yn y dyfodol. Byddai croeso mawr yn ein plith i arweinydd a allai ein tywys ymlaen, yn addfwyn ac yn fugeiliol, ond hefyd yn eofn ac ar frys.

Cyllid

Mae’r Ardal Weinidogaeth yn blwyf cyfoethog ond mae’r arian wedi'i rannu rhwng llawer iawn o gyfrifon ac nid yw’r rhain yn cael eu rhannu'n gyfartal rhwng yr eglwysi. Dylid rhesymoli hyn. Mae peth o’r gwaith eisoes ar y gweill ond dylid ei gyflymu i ryddhau arian ar gyfer cyflawni’r gwaith pwysig o genhadu.

Rydym ni wedi bod yn ystyried o ddifrif penodi gweinyddydd cyflogedig ac mae yna arian ar gael i dalu am hyn. Ond rydyn ni’n fodlon ystyried awgrymiadau eraill ar gyfer gweinidogaeth gyflogedig yn yr ardal pe byddai’r arweinydd newydd o’r farn y gellid defnyddio’r arian yn well mewn ffordd wahanol. Y syniad sy’n cael blaenoriaeth gennym ar hyn o bryd yw y dylem ddefnyddio'r adnoddau ariannol cyfoethog sydd gennym ar gyfer mentrau cenhadu a fydd yn talu sylw i broblemau hyfywdra'r eglwysi ac yn ein harwain at dŵf ac adnewyddu.

Gweinyddiaeth ac Arweinyddiaeth

Mae ein Cyngor Ardal Weinidogaeth yn gweithio’n dda iawn, gydag aelodau wedi ymrwymo ac yn awyddus i weld ein heglwysi'n ffynnu ac yn tyfu. Mae yna wahanol is-bwyllgorau sy’n ystyried gwahanol agweddau o fywyd yr Ardal Weinidogaeth ac yn adrodd yn ôl i’r prif Gyngor.

Bydd ymddeoliad y Canon Angela a'r Parch Griff Jones yn arwain at gyfnod caled yn ein hardal, a oedd wedi mwynhau arweinyddiaeth sefydlog am gyfnod hir. Fodd bynnag, rydyn ni’n gweld hyn fel cyfle i arweinydd newydd ddod ag ysbrydoliaeth a syniadau newydd a fydd yn ein symud ymlaen.

Ar hyn o bryd, mae yna gurad llawn amser (Parch Vince Morris) a Offeiriad ar y Cyd digyflog (Parch Der Tania ap Siôn) a gurad digyflog (Parch Hugh Jones). Mae Vince ar flwyddyn olaf ei guriadaeth ac mae’n debyg y bydd yn symud ymlaen tua chanol 2021.

Mae yna dri chlerigwr wedi ymddeol sy’n gefnogol iawn ac yn helpu llawer.

Mae’r Tîm Gweinidogaeth hefyd yn cynnwys pum Darllenydd, Arweinydd Addoli a dau Gymhorthydd Ewcaristaidd.

Mae pob un o'r tîm yn rhannu’r un weledigaeth a brwdfrydedd dros dwf a bywyd newydd a, gyda'i gilydd, mae ganddyn nhw gymysgedd o ddoethineb, profiad a syniadau a mentrau newydd.