Y Ddolen
Dydd Gwener 24 Hydref
Colect
O Arglwydd bendigaid,
a beraist fod yr holl ysgrythur lân yn ysgrifenedig i’n haddysgu ni,
cynorthwya ni i wrando arni, ei darllen, ei chwilio, ei dysgu ac ymborthi arni fel, trwy amynedd,
a chymorth dy air sanctaidd y cofleidiwn
ac y daliwn ein gafael yn wastadol yng ngobaith y bywyd tragwyddol,
a roddaist i ni yn ein Hiachawdwr Iesu Grist,
sy’n fyw ac yn teyrnasu gyda thi a’r Ysbryd Glân,
yn un Duw, yn awr ac am byth.
Dyfodol ffrwythlon
Efallai mai’r peth mwyaf rhyfeddol ddysgais yn ystod fy amser yn hyfforddi i gael fy ordeinio oedd bod cimwch a chwilod coed yn perthyn yn agos. Maen nhw ill dau’n isopodau, sef cramenogion. O’r un hynafiad, mae’r ddau rywogaeth yma wedi esblygu mewn amgylcheddau hollol wahanol – pob un wedi addasu’n berffaith i’w le. Ac er eu bod yn edrych mor wahanol, maen nhw’n perthyn yn agos iawn!
Yn ei haraith yn y Gynhadledd Esgobaethol (ac yn Y Ddolen yr wythnos ddiwethaf), siaradodd Archesgob Cherry am “ddyfodol ffyddlon, gobeithiol a ffrwythlon”, gan ein hannog ar yr un pryd i “ganolbwyntio ar ein gwreiddiau ysbrydol”. Tynnodd ein sylw ni i ddau gyfeiriad – yn ôl at ein gwreiddiau, ein hynafiad cyffredin, ac ymlaen at yr hyn rydan ni wedi tyfu i fod. Mae pob ffurf ffyddlon ar yr Eglwys yn rhannu’r un tarddiad: croes, atgyfodiad a phrofiad y Pentecost y Cristnogion cyntaf, ynghyd â DNA ysbrydol cyffredin y Gair a’r Sacrament. Gan esblygu dros ddwy fil o flynyddoedd mae’r Eglwys wedi gwreiddio mewn amgylcheddau amrywiol, gan gymryd gwahanol ffurfiau sydd, yn y cyd-destunau hynny, wedi ffynnu – o leiaf tan yn ddiweddar.
Wrth i Archesgob Cherry sôn am ein “heriau cymhleth”, dechreuais feddwl: ym mha ffyrdd allwn ni barhau i esblygu i ddelio â’r heriau sydd o’n mewn ac o’n cwmpas? Un enghraifft o Eglwys oedd wedi denu tipyn o sylw, a hynny tua’r un adeg y dysgais am gysylltiad cimychiaid a chwilod coed, oedd yr Eglwys Gatholig yng Nghanolbarth America Ladin – mewn amgylchiadau o dlodi eang, prinder offeiriaid a llywodraethau gelyniaethus. Ond roedd grwpiau cymunedol lleol gyda Sylfaen eglwysig gyda bron dim adnoddau heblaw’r Ysgrythurau, eu profiad o fywyd, ac ymweliad achlysurol gan offeiriad ar gyfer yr Ewcharist. Grwpiau oedd yn rhannu ac yn trafod eu ffydd gyda’i gilydd, yn gweddïo, ac yn tystio i’w cymunedau lleol.
Ond rydan ni bellach wedi dysgu nad yw’n bosib jest ailblannu un ffordd o fywyd o un lle i’r llall a disgwyl iddo lwyddo. Mae’r gwahaniaethau weithiau’n rhy fawr. Er eu bod yn perthyn, fyddai cimwch ddim yn gallu byw ar dir, ac ni allai chwilod coed fyw o dan y môr! Rydan ni hefyd wedi dysgu, pan sônir am “oroesiad y cryfaf”, mai’r gwir ystyr yw goroesiad yr un sydd yn addasu orau. Am flynyddoedd ro’n i’n tyfu planhigion tŷ bregus, nes i’m plant ddod â cactws a phlanhigion suddlon adra – nhw oedd berchen y planhigion ond am rhyw reswm fi oedd yn gofalu amdanyn nhw.! Am newid byd! O blanhigion oedd angen gofal cyson ac amodau perffaith, i blanhigion sy’n gallu ymdopi efo bron popeth – hyd yn oed esgeulustod. Y nodweddion sy’n galluogi’r rhain i ffynnu yw caledwch ac addasrwydd.
O’r pethau cyfarwydd i’r pethau annisgwyl, beth bynnag fydd ymddangosiad ein heglwysi a’n hardaloedd gweinidogaeth wrth inni barhau i dyfu ac esblygu i ddyfodol “ffyddlon, gobeithiol a ffrwythlon”, mae’n debyg mai’r rhai fydd yn ffynnu fydd y rhai caled ac addasadwy. Efallai na fyddan nhw’n dwyn y blodau trawiadol oedd i’w gweld yn eglwys dyner a thriniedig y gorffennol, ond byddan nhw’n glynu wrth eu cymunedau’n gadarn, yn addasu i newidiadau o’u cwmpas, ac yn parhau i gynnig gobaith a thystiolaeth ffyddlon i gariad Duw yn Iesu Grist – cariad sy’n trechu popeth er mwyn ei Deyrnas.
Gan yr Archddiacon John Harvey
Diwygio cynlluniau ar gyfer penodi Esgob Bangor
Mae'r Eglwys yng Nghymru wedi cyhoeddi cynlluniau diwygiedig ar gyfer penodi Esgob newydd Bangor yn dilyn ymddeoliad y Esgob blaenorol ddiwedd mis Awst.
Ar ôl cyfarfod cychwynnol o'r Coleg Etholiadol ar gyfer yr esgobaeth, penderfynwyd peidio â bwrw ymlaen â'r broses etholiadol am y tro a cheisio cymeradwyaeth Corff Llywodraethol yr Eglwys ar gyfer cynllun amgen dros-dro.
Cynigir y dylid gwahodd esgob profiadol i ddod i Fangor am gyfnod o un i ddwy flynedd i ddarparu arweinyddiaeth a sefydlogrwydd ac i weithio gyda'r esgobaeth i gryfhau arweinyddiaeth, cyllid, llywodraethu a rheolaeth.
Er mwyn gwneud hyn, bydd angen i'r Corff Llywodraethu gymeradwyo cynnig sy'n gwneud rhai newidiadau cyfyngedig i'r Cyfansoddiad i ganiatáu’r penodiad dros-dro. Bydd y cynigion hyn yn cael eu trafod mewn cyfarfod arbennig o'r Corff Llywodraethol yn Venue Cymru yn Llandudno ddydd Mawrth 25 Tachwedd 2025.
Y cynnig, sydd wedi'i gymeradwyo gan Goleg Etholiadol Bangor, a chan Bwyllgor Sefydlog Corff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru, yw'r cam diweddaraf o'r gwaith sy'n cael ei arwain gan Archesgob Cymru, y Parchedig Cherry Vann, i fynd i'r afael â'r hyn a ddisgrifiodd yn ei llythyr at aelodau'r Corff Llywodraethol fel "heriau ariannol a sefydliadol anodd."
Yn y llythyr hwnnw, wrth amlinellu'r newidiadau, ychwanegodd: "Mae esgobaeth Bangor angen teulu cyfan yr Eglwys yng Nghymru i'w chefnogi wrth iddi lywio cyfnod o newid."
Gwasanaeth coffa i anrhydeddu bywydau a gollwyd ar fynyddoedd Eryri
Bydd digwyddiad coffa newydd yn cael ei gynnal yn Eryri yn ddiweddarach y mis hwn i gofio’r rhai sydd wedi colli eu bywydau ar yr Wyddfa a’r copaon cyfagos.
Cynhelir y digwyddiad, o’r enw Cysgod yr Wyddfa, yn Eglwys Nant Peris ddydd Sul 26 Hydref rhwng 5.30pm a 6.00pm. Y Parchedig Naomi Starkey, Arweinydd Ardal Weinidogaeth Bro Eryri, sydd wedi trefnu’r digwyddiad, yn dilyn cyfres o farwolaethau ar y mynyddoedd yn ddiweddar.
Yn ystod y misoedd diwethaf, mae sawl marwolaeth wedi bod ar yr Wyddfa a’r llwybrau cyfagos, gan gynnwys digwyddiadau ar Grib Goch, sydd uwchben Eglwys Nant Peris, ac ar odre’r bryniau a’r afonydd o amgylch y mynydd.
“Rwyf eisiau darparu gofod i alaru a chofio mewn lle cysegredig yng nghanol Eryri,” meddai'r Parchg Naomi Starkey.
Eglwys yn coffáu Canmlwyddiant Trychineb Argae Dolgarrog gydag arddangosfa goffa
Bydd Eglwys y Santes Fair, Dolgarrog, sy’n rhan o Esgobaeth Bangor, yn agor arddangosfa arbennig ddydd Gwener 24 Hydref rhwng 4 a 6 o’r gloch i nodi Canmlwyddiant Trychineb Argae Dolgarrog.
Mae’r arddangosfa hon yn rhan o Dolgarrog 100, rhaglen gymunedol o ddigwyddiadau sy’n arwain at y prif goffhad ddydd Sul 2 Tachwedd 2025 — union gan mlynedd ar ôl y drychineb a laddodd bymtheg o bobl yn 1925.
Bydd yr arddangosfa yn Eglwys y Santes Fair yn adrodd hanes y drychineb a’r cyfnod a’i dilynodd, drwy luniau, dogfennau ac atgofion personol. Crëwyd hi gyda chymorth academyddion o Brifysgolion Caerdydd a Bangor, a fydd hefyd yn bresennol i rannu eu gwybodaeth ac i siarad ag ymwelwyr.
Duw a Dysgwyr Tachwedd
S'mae Ddysgwyr! Ymunwch â ni ar gyfer ein gwasanaeth misol i ddysgwyr Cymraeg!
Yn dilyn y gwasanaeth ac mewn cydweithrediad â Menter Iaith Bangor bydd cyfle i bawb gael ymarfer eu Cymraeg mewn awyrgylch saff a chefnogol a chael tamaid o ginio ysgafn ar yr un pryd.
Mae croeso i bawb ymuno â ni yn y gwasanaeth hwn boed yn siaradwr rhugl neu’n ddysgwr.
- Dydd Llun 3 Tachwedd, 12.30
- Cadeirlan Bangor
Hyfforddiant Diogelu Tachwedd - Rhagfyr
Mae dyddiadau ar gyfer hyfforddiant diogelu ar gyfer Medi i Ragfyr bellach ar ein gwefan.
Cwrs B (ar-lein)
- Dydd Iau 6 Tachwedd: 2-4.30pm
- Dydd Sadwrn 8 Tachwedd: 10-12.30
- Dydd Mawrth 18 Tachwedd: 1-3.30pm
Cwrs B
- Dydd Mawrth 28 Hydref: 6-8pm, Neuadd Pentref Llanddona.
- Dydd Llun 3 Tachwedd: 1-3pm, Eglwys Sant Pedr, Machynlleth.
Cwrs C
- Dydd Mawrth 2 Rhagfyr: 1-4pm, Eglwys Sant Pedr, Machynlleth.
Rhaid i chi drefnu eich hyfforddiant ar y wefan Yr Eglwys yng Nghymru.
Swyddi Eglwys yng Nghymru
Swyddog Eiddo x 2
(£33,881 - £38,334)
Mae hwn yn gyfle cyffrous i rywun weithio gyda llwyth achosion amrywiol, ar draws ac o fewn llawer o leoliadau a chymunedau hardd ledled Cymru, gydag adeiladau hanesyddol ac arwyddocaol, ac mewn ffordd greadigol. Bydd deiliad y swydd yn rheoli'r eglwysi caeedig a neilltuwyd iddo er mwyn sicrhau nad ydynt yn peri risgiau diangen i'r cyhoedd ac er mwyn sicrhau canlyniad cadarnhaol i'r adeilad yn y dyfodol.
Mae 2 swydd amser llawn yn wag ar hyn o bryd ond bydd trefniant gweithio rhan-amser neu rannu swydd yn cael ei ystyried.
Mwy o wybodaeth.Swyddi Esgobaeth Bangor
Rydym hefyd yn recriwtio ar gyfer:
Calendr
Tachwedd
Noson Swper Geiriau a Cherddoriaeth
2 Tachwedd, 7.30yh, £10
Neuadd Bentref Llangoed, Llangoed
Gyda Anastasia Zaponidou, Siri Wigdel, Robert Gwyn Davin, Alison Layland.
Adeiladau ar gyfer y Dyfodol
Digwyddiad hyfforddiant ar gyfer Archddiaconiaeth Môn
6 November, 10-12
Eglwys Cybi Sant, Caergybi
Rhannu Gwybodaeth
Os hoffech rannu hysbys, newydd am ddigwyddiadau neu adnoddau yma, cysylltwch â Matt Batten erbyn diwedd y ddydd Mercher cyn iddi gael ei gyhoeddi.
Y Ddolen
Friday 24 October
Collect
Blessed Lord,
who caused all holy scriptures to be written for our learning:
help us so to hear them, to read, mark, learn and inwardly digest them that,
through patience and the comfort of your holy word,
we may embrace and for ever hold fast the hope of everlasting life,
which you have given us in our Saviour Jesus Christ,
who is alive and reigns with you and the Holy Spirit,
one God, now and for ever.
A fruitful future
Perhaps the most extraordinary thing I learnt in my time of training for ordination is that the closest relative to a woodlouse is a lobster. They are both isopods, crustaceans. From a common ancestry they have evolved in very different environments, both suited to each, and though they look so different, they’re closely related!
Archbishop Cherry’s address to us at Diocesan Conference spoke of a ‘faithful, hopeful and fruitful future’ encouraging us at the same time to ‘focus on our spiritual roots’. She pointed in two directions, backwards to our roots, our common ancestry, and forwards, to what we have evolved to become. All faithful expressions of Church share a common ancestry, the cross and resurrection and Pentecost experiences of the first Christians, and the shared spiritual DNA of Word and Sacrament. Then evolving over two millennia the Church has taken root in countless different environments in forms which in those settings have flourished, at least until recently.
As Archbishop Cherry acknowledged our ‘complex challenges’, I wondered in what ways might we continue to evolve to meet the challenges which are within us and in our environment? One expression of Church which gathered popular attention at the same time I was learning of the closeness of woodlice and lobsters was the experience of the Catholic Church in Central and South America in a setting of widespread poverty, a shortage of priests and hostile governments. Ecclesial base communities were groups of local Christians with virtually no resources other than the Scriptures and their life experience and the occasional visit of a priest for the Eucharist, groups who shared and explored faith together, prayed and offered witness to the communities around them.
Now we’ve learned that we can’t just transplant one expression of life from one environment to another and expect it to thrive, the differences may be too great for it to cope. Closely related as they are, lobster and woodlouse can’t be swopped over! We’ve learned too that when we speak of evolution being the survival of the fittest what we actually mean is the survival of the most adaptable. For years I was a grower of tender houseplants until my children introduced me to cacti and succulents – mainly their plants I needed to look after. What a difference! From plants which could cope only with a narrow range of conditions and required constant attention to ones which could cope with anything thrown at them, or just neglect. The characteristics for flourishing here are hardiness and adaptability.
From the very familiar to the unexpected, whatever our churches and ministry areas may look like as we continue to evolve into a ‘faithful, hopeful and fruitful future’, the ones which will flourish are likely to be the ones which are hardy and adaptable. They may not bear the spectacular flowers which the tender and tended church of the past has carried, but they’ll cling on to their locality with tenacity, adapt to whatever changes around them, and in many ways offer hope and witness faithfully to the love of God in Jesus Christ which overcomes everything to bring his Kingdom.
By Archdeacon John Harvey
Revised proposals for appointment of Bishop of Bangor
The Church in Wales has announced revised plans for the appointment of a new Bishop of Bangor following the retirement of the former Bishop at the end of August.
After an initial meeting of the Electoral College for the diocese, it has been decided not to take forward the election process for the time being and to seek the approval of the Church's Governing Body for an alternative interim approach.
It is proposed that an experienced bishop should be invited to come to Bangor for a period of one to two years to provide leadership and stability and to work with the diocese to strengthen leadership, finance, governance and management.
In order to do this, the Governing Body will need to approve a motion which makes some time-limited changes to the Constitution to allow for the interim appointment. These proposals will be discussed at a special meeting of the Governing Body at Venue Cymru in Llandudno on Tuesday 25 November 2025.
The proposal, which has been endorsed by the Bangor Electoral College, and by the Standing Committee of the Church in Wales Governing Body, is the latest stage of the work being led by the Archbishop of Wales, the Most Revd Cherry Vann to address what she described in her letter to members of the Governing Body as “tough financial and organisational challenges.”
In that letter, outlining the changes, she added: “The diocese of Bangor needs the whole family of the Church in Wales to support it as it navigates a time of change.”
Memorial service to honour lives lost on Snowdonia’s mountains
A new memorial event will take place in Snowdonia later this month to remember those who have died on Yr Wyddfa (Snowdon) and the surrounding peaks.
The gathering, titled Cysgod yr Wyddfa (“In Yr Wyddfa’s Shadow”), will be held at Nant Peris Church on Sunday 26 October from 5.30pm to 6.00pm. It has been organised by the Revd Naomi Starkey, Ministry Area Leader for Bro Eryri, following a series of recent mountain fatalities.
Recent months have seen several fatalities on Yr Wyddfa and nearby routes, including incidents on Crib Goch, which is above Nant Peris Church, and in the foothills and rivers around the mountain.
“I want to provide a space for grief and remembering in a sacred place that’s in the very heart of Eryri,” says Revd Naomi Starkey.
Church marks Dolgarrog Dam Disaster with centenary exhibition
St Mary’s Church, Dolgarrog is hosting a special exhibition on Friday 24 October from 4–6 pm to mark the centenary of the Dolgarrog Dam Disaster.
The exhibition forms part of Dolgarrog 100, the community’s programme of events leading up to the main commemoration on Sunday 2 November 2025, exactly one hundred years after the disaster that claimed the lives of sixteen people in 1925.
The exhibition at St Mary’s Church will tell the story of the disaster and its aftermath through photographs, documents, and personal accounts. It has been created with support from academics from the Universities of Cardiff and Bangor, who will be in attendance to speak with visitors.
Duw a Dysgwyr Tachwedd
Join us for our monthly communion service for Welsh learners of all levels. Stay for lunch and practice your Welsh with other Welsh learners.
All are welcome whatever your level.
- Dydd Llun 3 Tachwedd
- 12.30
- Bangor Cathedral
Safeguarding dates November - December
Dates for safeguarding training for November to December are now on our website.
Module B online
- Thursday 6 November: 2pm - 4.30pm.
- Saturday 8 November: 10am - 12.30pm.
- Tuesday 18 November: 1pm - 3.30pm.
Module B in person
- Tuesday 28 October: 6pm - 8pm, Llanddona Village Hall, Llanddona.
- Monday 3 November: 1pm - 3pm, St Peters Church, Machynlleth.
Module C
- Tuesday 2 December: 1pm - 4pm, St Peters Church, Machynlleth.
Remember to book your training session on the Church in Wales website.
Church in Wales jobs
Property Officer (x2)
(£33,881 - £38,334)
This is an exciting opportunity for someone to work with a varied caseload, across and within many beautiful locations and communities across Wales, with historic and significant buildings, and in a creative way. The postholder will manage the closed churches assigned to them to ensure they do not represent undue risks to the public and to achieve a positive outcome for the building in the future.
Full details on Church in Wales website.
Vacancies
Three opportunities to serve communities on Anglesey:
Calendar
November
Words and Music Supper Evening
2 November, 7.30pm, £10
Llangoed Village Hall, Llangoed
With Anastasia Zaponidou, Siri Wigdel, Robert Gwyn Davin, Alison Layland.
Buildings for the Future: Training for the Archdeaconry of Bangor
6 November, 10-12
St Cybi's Church, Holyhead
Book here
Sharing information
If you would like to share updates, news about events or resources here, please send details to Matt Batten by the end of day on Wednesday before you would like it published.